‘In september 2016 zijn wij op het Roelof van Echten College (RvEC)in Hoogeveen begonnen met het geïntegreerde schoolvak GMF, een vak waarin de schoolvakken godsdienst/levensbeschouwing, maatschappijleer en filosofie worden gecombineerd.’ Aan het woord is Renee Pees, docent GMF. Ze vertelt over de beweegredenen om dit vak op te zetten, en hoe de dagelijkse lespraktijk eruitziet*.
Waarom GMF?
‘In GMF stellen wij de moderne opvatting van Bildungcentraal: “welbewuste vorming van je eigen persoonlijkheid door jezelf.” Het gaat om brede vorming waarbij leerlingen leren hoe ze hun persoonlijk leven en hun maatschappelijke rol vorm kunnen geven. In dit proces leren jongeren onafhankelijk te denken, empathisch te voelen en authentiek te zijn. De belangrijkste pijlers van GMF zijn kennis en ervaring, persoonsvorming en burgerschapsvorming, vaardigheden en kritisch denken.
Hierin komen competenties van godsdienst/levensbeschouwing en eindtermen van maatschappijleer en filosofie samen. “Als je de verbreding eenmaal gaat opzoeken, ga je nog veel meer verbanden en mogelijkheden zien,” stelt docent GMF Theo Breen. Daarom gaan we ook buiten GMF samenwerking met andere vakken aan, zoals een betoog schrijven bij Nederlands over een medisch-ethisch onderwerp, of een debat in het Engels over privileges en het slavernijverleden. In de toekomst willen wij dit nog meer uitbreiden.’
‘Als je de verbreding gaat opzoeken, ga je nog
veel meer verbanden en mogelijkheden zien’
Waarom deze drie vakken combineren?
‘De verschillende vakgebieden verdringen elkaar niet, maar vullen elkaar juist aan en zorgen voor nog meer verdieping. Leerlingen motiveren, nieuwe kennis en inzicht laten verwerven en hen steunen bij kritische (zelf)reflectie en zingeving zijn doelen van het vak godsdienst/levensbeschouwing. Kennis hebben van levensbeschouwelijke vragen, rituelen, symbolen, waarden en normen, waar de leerlingen zelf betekenis aan geven en waardoor hun inlevingsvermogen kan groeien. Het is niet de bedoeling om de leerlingen dé juiste levensbeschouwing aan te reiken, maar om leerlingen genoeg denkmiddelen te bieden opdat zij zelf, het liefst weloverwogen, hun levensbeschouwing creëren en hun identiteit vormgeven. Filosofie geeft leerlingen daarbij handvatten om na te denken over wat ze belangrijk vinden en waarom. Maatschappijleer leert de leerlingen om ook groter te denken. Het gaat niet alleen om gevoel en ervaringen, maar ook om theorie en feiten.’
Hoe geef je de lessen vorm?
‘Als vakgroep hebben wij in samenwerking met uitgeverij Creathloneen nieuwe lesmethode voor de bovenbouwklassen havo en vwo ontwikkeld, genaamd het WHY-magazine. Aan de hand van thema’s worden hierin allerlei actuele, levensbeschouwelijke, maatschappelijke en filosofische onderwerpen behandeld, die ook digitaal worden ondersteund. We gebruiken het magazine naast de lesmethode Perspectief. Vanwege de verplichte examenonderdelen voor maatschappijleer, die zijn geplaatst in de bovenbouwklassen, hebben wij ervoor gekozen om van bovenaf te beginnen met het ontwikkelen van een vakoverstijgende methode. Afgelopen schooljaar zijn we ook begonnen met het ontwikkelen van het WHY-magazinevoor de bovenbouwklassen vmbo-tl/mavoen we willen het hierna ook graag verder ontwikkelen voor de onderbouwklassen.’
‘Als we het nieuwe WHY-magazine uitdelen,
gaan de leerlingen gelijk bladeren’
Wat vraagt het opzetten van een nieuw vak van een docent?
‘Het ontwikkelen van een nieuw vak vraagt om een behoorlijke investering, zowel wat betreft inzet als tijd. Omdat niemand geschoold is in alle vakgebieden, hebben we regelmatig overleg om van elkaar te leren en elkaar aan te vullen, lezen we vakliteratuur en volgen we externe scholingen. Zo houden we onze kennis bij over de afzonderlijke vakken, actuele ontwikkelingen en onderwijsvernieuwingen.
Het ontwikkelen van het combinatievak is zo een blijvend leerproces, wat zeker nog een aantal jaar nodig heeft om zijn volle potentieel te bereiken. De kapstok voor het curriculum is ontworpen, maar wat daar precies aan gehangen moet worden is nog niet onderzocht, simpelweg omdat hiervoor de tijd en ruimte er (nog) niet is.’
Hoe ziet een les eruit?
‘Wanneer we het nieuwste WHY-magazineuitdelen, is er geen leerling die hier niet in gaat bladeren. En wanneer we het magazine bespreken, blijkt dat iedere leerling wel een artikel kan aanwijzen dat hem of haar bijzonder aanspreekt. We proberen leerlingen vaak keuzes aan te bieden vanuit een gemeenschappelijke basis, waardoor ze verbredende en/of verdiepende kennis kunnen opdoen of juist wat extra hulp kunnen krijgen. We proberen ook zo veel mogelijk “de echte wereld” binnen te halen, waardoor het vak nog relevanter wordt, door middel van het bespreken van de dagelijkse actualiteit, of mee te doen met de scholierenverkiezingen, de regenboogweek, of door gastcolleges te regelen van studenten, een imam, of over seksuele diversiteit, en door klassenuitjes te organiseren naar bijvoorbeeld kerken, moskee, rechtbank en Den Haag.’
‘We proberen zo veel mogelijk “de echte wereld” de klas in te halen.
Hierdoor wordt het vak nog relevanter.’
Hoe vinden de leerlingen het?
‘Natuurlijk is het geven van GMF niet altijd makkelijk. Het is een totaal ander schoolvak dan wat de leerlingen gewend zijn. “Het is geen ‘chilluurtje’, maar ook geen ‘stampuurtje’,” aldus docent GMF Peter de Jong. GMF kan heel betekenisvol en uitdagend zijn, maar is niet altijd “leuk”. Sommige onderwerpen kunnen erg confronterend zijn voor leerlingen, wanneer het bijvoorbeeld gaat om ethische dilemma's, privileges of eigen verantwoordelijkheid. Op commando nadenken over lastige en persoonlijke onderwerpen kan spannend zijn. Laat staan als je in een leeftijdsfase zit waar groepsdruk en sociale verwachtingen erg grote rollen spelen.’
Wat is je rol als docent?
‘Mijn collega Nienke Moolhuizen zei daarover: “Als docent ben je op zoek naar onderwerpen die iets losmaken en schuren, en juist op het moment dat dit bij de leerling verbazing of weerstand oproept dan gebeurt er iets in het Bildungsproces.” Het wil echter niet zeggen dat je als docent de confrontatie altijd bewust moet opzoeken, want veiligheid en vertrouwen tussen docent en leerling zijn noodzakelijke basisaspecten van een les GMF. Uiteindelijk ligt de bal bij de leerling zelf, besluit Renee. Het is voor mijzelf zoals ik dat in de Bildung scheurkalender heb uitgedrukt: “Bilden, vormen, boetseren, kneden, beschilderen, doet de leerling zelf. Je staat er naast om water en verf aan te geven en het te bewonderen”.’
* Deze blog is gebaseerd op Renees artikel Vakoverstijgend denken, werken en leren uit Narthex van oktober 2018, en met toestemming van de auteur ingekort en
bewerkt.